Geçit Hakkı Nedir?
Türk Medeni Kanunu’nun Komşuluk Hakkı başlığını taşıyan bölümde 747.maddede düzenlenmiştir. Buna göre ‘‘Taşınmazından genel yola çıkmak için yeterli geçidi bulunmayan malik, tam bir bedel karşılığında bir geçit hakkı tanınmasını komşularından isteyebilir.
Bu hak, ilk önce kendisinden bu geçidin istenmesi önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun düşen komşuya karşı ve daha sonra bundan en az zarar görecek olana karşı kullanılır. Zorunlu geçit hakkı her ki tarafın da menfaatleri gözetilerek belirlenir.’’
Zorunlu geçit hakkı, eşyaya bağlı ayni bir hak olup, lehine ve aleyhine geçit hakkı kurulan taşımaz malikleri sonradan değişse dahi, bu hakka dayalı talep; lehine geçit hakkı tesis edilen taşınmazın yeni maliki tarafından, aleyhine geçit hakkı tesis edilen taşınmazın yeni malikine karşı ileri sürülebilir.
Zorunlu Geçit Hakkı Davasının Şartları Nelerdir?
Lehine geçit hakkı tesis edilecek taşınmaz ile aleyhine geçit hakkı tesis edilecek taşınmazların tapuya kayıtlı ve özel mülkiyete konu olması gerekmektedir.
TMK 715’de belirtilen sahipsiz ve yararı kamuya ait olan yerlerin geçit hakkına konu olmayacağı açıktır. Mera üzerinden de geçit hakkı kurulamaz. Ancak taşınmazın genel yola ulaşabilmesinin fiilen imkânsız olduğu bir durumda kamuya ait taşınmaz üzerinden geçit hakkı tesis olunabileceğini hükmüne varmıştır.
Taşınmazın genel yola hiç bağlantısı bulunmaması veya yeterli kadar bağlantısı olmaması gerekir. Bu ihtiyaç sonradan yapılan kadastro planlamaları sonrasında da doğabilir. Genel yola ulaşımdan kasıt halkın ortak kullanımına konu olan yola ulaşımdır.
Dolayısıyla şahsi kullanım için açılan özel yola bağlantı için bu dava açılamaz. Keza bir kişinin iki farklı parseli arasında bağlantı kurmak için geçit hakkı tesis edilmesi mümkün değildir.
Lehine geçit hakkı tesis edilecek taşınmaz maliki, aleyhine taşınmazında geçit hakkı icra edilecek taşınmaz malikine mahkemece yapılacak keşif sonucu, teknik bilirkişilerin sundukları rapor doğrultusunda mahkemece belirlenecek bedeli ödemekle yükümlüdür.
Geçit hakkı, genel yola ulaşacak şekilde ‘’kesintisiz’’ bir biçimde yapılmalıdır. Sadece fiilen geçerli olan yola değil; aynı zamanda hukuken mevcut olan genel yola bağlanacak şekilde tesis edilmelidir. İmar planında yol olarak gösterilen ancak, henüz fiilen yolun bulunmadığı yer açısından da geçit hakkı mümkün değildir.
Mahkemece uygun geçit yeri saptanırken öncelikle taraf yararlarının gözetilmesi ilkesi göz önünde tutulmalıdır. Geçit hakkı, taşınmaz mülkiyetini sınırlayan bir irtifak hakkı olmakla birlikte, bir anlamda özünü komşuluk hukukundan almaktadır denilebilir. Bunun doğal sonucu olarak da yol saptanırken komşuluk hukuku ilkeleri de esas alınmalıdır.
Kurulan geçit hakkının Medeni Kanunun 748/3. maddesi uyarınca Tapu Siciline kaydı da gereklidir. Davanın niteliği gereği yargılama giderleri de davacı üzerinde bırakılmalıdır.
Geçit Hakkı Sözleşme Yolu İle Kurulabilir Mi?
Aleyhinde zorunlu geçit tesis edilen taşınmazın maliki, bu haktan yararlanacak olan taşınmazın malikine belirli bir miktarın ödenmesi karşılığında tesis edilen hakkı kazanmış olacaktır. Yapılan bu sözleşmenin ve sonrasında yapılacak tescil bakımından ise birtakım hususlar bulunmaktadır.
Zorunlu geçit hakkına dair irtifakı sözleşmesi, aleyhine geçit hakkı tesis edilen taşınmazın malikleri ile lehine hak tesis edilen taşınmazın malikleri arasında yapılan bir sözleşmedir. Ancak bazı durumlarda bu hak, hiçbir surette elde edilemez ve mahkeme kararı ile kazanılabilir.
